Dr. TAMER SAKA Arthur Andersen Risk Yönetimi Danışmanlığı Yöneticisi Arthur Andersen Technology Risk Consultancy Nakit Akımı Yönetimine Genel Bir Bakış Büyük, küçük her türlü işletmenin karşı karşıya olduğu en önemli günlük sorunlardan bir tanesi, nakdin sürekli, etkili ve sağlıklı bir şekilde yönetimini sağlamaktır. Bu sorunun en önemli nedeni ise işletmelerimizde henüz bir "Nakit Akımı Yönetim" bilincinin gelişmemiş olmasıdır. Bu nedenle çoğu zaman nakit akımı ile ilgili günlük problemlerin yöneticilerin çok büyük bir zamanını aldığını ve genellikle de elde edilen sonuçlarında istenildiği ölçüde etkili olmadığı görülmektedir. Yöneticiler etkin bir nakit yönetimi sistemi yardımı ile günlük ihtiyaçları karşılamaya yönelik dar kapsamlı faaliyetlerle uğraşmaktan kurtularak, nakit ihtiyaçları ve/veya fazlalıkları ile ilgili olarak daha stratejik kararları alabilme yeterliliğine ulaşacaklardır. Nakit yönetimi günlük gelişmelerle oluşturulacak bir politika değildir. Evet etkin bir nakit akım yönetim sistemi günlük değişikliklere uyum sağlayabilmek için yeterli ölçüde esnek olmalıdır. Ancak bu söz konusu politikaların günlük olarak belirlenmesi anlamına kesinlikle gelmemektedir. Nakit yönetimi bir işletmenin faaliyetlerine sağlıklı bir şekilde devam edebilmesi için olmazsa olmaz bir şarttır. Ancak bu şekilde stratejik anlamda mevcut konumu korumak ve gelişimi sürdürmek mümkün olabilecektir. Nakit akımı yönetimi stratejilerine değinmeden önce kısa bir şekilde temel kavramlara açıklık getirmeye çalışalım. Nakit; bankada ve/veya kasamızda bulunan ve kullanımında herhangi bir engel olmayan parasal tutarları ifade etmektedir. Bu noktada "Kar" ile "Nakit" arasındaki ayırıma dikkat çekmek zannediyorum yararlı olacaktır. Kar ile nakit birbirinden farklı kavramlardır. Kar tüm müşterilerin yapmasını beklediğiniz ödemelerin zamanında gerçekleştirilmesi ve giderlerinde beklenilen ölçüde gerçekleştirilmesi sonucunda elde edilmesi planlanan parasal tutarı ifade etmektedir. Ancak kar kavramı işletmelerin günlük realitelerinden uzaktır. Nakit, kar elde etmek için uğraş verirken işletmemizi açık tutabilmek için elde bulunması gereken bir kavramdır. Başka bir deyişle nakit işlerin devam edebilmesi ve dolayısıyla kar yapabilmek için elde bulunması gereken minimum parasal büyüklükleri ifade etmektedir. Bu anlamda firmaların elde ettikleri karlar eğer pozitif net nakit akışına dönüşemiyor ise pek fazla değerleri bulunmamaktadır. Karlar harcanamaz, sadece nakit harcanabilir. Uygulamada çoğu kez karlı olmasına rağmen nakit sıkışıklığı ile karşılaşan işletmelere rastlanılmaktadır. Nakit Akımı Nedir? Nakit akımı basit olarak belirli bir zaman biriminde işletmeye giren ve çıkan nakdin izlenmesini ifade etmektedir. Nakit akımının izlenmesi ve kontrol altında tutulması yönetimlerin önem vermeleri gereken temel konulardan bir tanesidir. Nakit akımı esas olarak gelecekle ilgilidir ve tahminlere dayanmaktadır. Bu nedenle sağlıklı bir nakit akımı yönetiminden söz edebilmek için öncelikle etkin bir tahmin sisteminin geliştirilmesi ve uygulanması gerekmektedir. Elde edilen sonuçlarına göre nakit akımlarını ikiye ayırmak mümkündür; Pozitif Nakit Akımı Eğer işletmeye girmesi beklenen nakit tutarı işletmeden çıkması beklenen nakit tutarından fazla ise firma pozitif nakit akımına sahiptir. Pozitif nakit akımı, nakit fazlasının nasıl değerlendirileceği bilindiği sürece işletme için son derece olumlu bir durumu ifade etmektedir. Negatif Nakit Akımı Eğer işletmeye girmesi beklenen nakit tutarı işletmeden çıkması beklenen nakit tutarından daha az ise firma negatif nakit akımına sahiptir. Bu durumda firma finansman imkanları yaratarak işlerin aksamadan devam etmesini sağlayacak miktarlarda ek nakit sağlamalıdır. Negatif nakit akımlarının yönetimi, işletmelerin devamının sağlanmasında son derece kritik bir rol oynamaktadır. Nakit Akımının Unsurları Nelerdir? Nakdin ve nakit kaynaklarının sağlıklı bir şekilde takip edilebilmesi için nakit akım tablolarını üç parçada incelemek sanıyorum yararlı olacaktır; Operasyonel (Dahili) Nakit Akımı Operasyonel nakit akımı, genellikle çalışma sermayesi olarak adlandırılmaktadır. Dahili ve temel faaliyetlerden yaratılan nakit akımını ifade etmektedir. Temel olarak hizmet ve ürün satışlarından elde edilen nakdi ve bunlarla ilgili yapılan temel nakit çıkışlarını kapsamaktadır. İşlerin devam edebilmesi için son derece önemlidir. Büyük bir oranda yönetimin kontrolü altındadır. Operasyon Dışı (Dahili) Nakit Akımı Oper. dışı nakit akımı temel faaliyetler dışında elde edilen ve elden çıkartılan elde edilen nakdi ifade etmektedir. Bu başlık altında normal faaliyetlerin dışında elde edilen nakit ve nakit çıkışları değerlendirilmektedir. Finansal (Dış) Nakit Akımı Yatırımcılar, borç verenler ve hisse senedi sahipleri gibi dış kaynaklardan elde edilen veya ödenen nakit tutarları bu başlık altında değerlendirilmektedir. Etkin Bir Nakit Akımı Yönetiminin Sağlanması İçin Aşağıdakilere Dikkat Edilmelidir; Nakit girişi gerektiren tüm gelir kalemleri ve nakit çıkışı gerektiren gider kalemleri işletmenin özellikleri dikkate alınarak ayrıntılı bir şekilde belirlenmelidir. Etkin bir "Nakit Akımı Tahmin" sistemi ve süreci oluşturulmalı, söz konusu sistemin işletmenin genelinde uygun bir şekilde uygulanması sağlanmalıdır. Nakit akım süreçleri ve bunların ürünleri gelişmelere uyum gösterebilecek şekilde esnek olarak yapılandırılmalıdır. Beklenmedik ani nakit çıkışlarına karşı gerekli güvenlik marjları her zaman düşünülmeli ve dikkate alınmalıdır. Genel ekonomik gelişmeler ve bunların mevcut nakit yönetimi politikaları üzerine olabilecek potansiyel etkileri zamanlı ve verimli bir şekilde izlenmelidir. Parasal satın alma gücünde yaşanacak düşüşler (enflasyon) yapılacak çalışmalarda dikkate alınmalıdır. Borç profilinin faiz ve diğer şartlar açısından iyileştirilmesi için yeniden yapılandırılmasına çalışılması Tasarruf ve yatırımlar için potansiyel kaynakları tanımlamak Önemli nitelikteki harcamalar için tahminde bulunmak ve bu harcamaları karşılayabilecek fon kaynaklarını belirlemek Nakit akımı ile ilgili tüm taraflar (alacaklar, borçlar, tahsilat, pazarlama, satın alma vb.) arasında gerekli düzeyde bilgi alışverişinin sağlanarak etkinliğin arttırılması Yönetimin zamanında, gelecekteki nakit ihtiyaçları hakkında bilgilendirilerek temel fonksiyonlara daha fazla zaman harcamalarının sağlanması Nakit Akımı Yönetiminin varlığının sağladığı yararlar ise aşağıdaki şekilde sıralanabilir; Yanlış finansman kararlarını önlemek Daha karlı yatırım enstrümanlarının seçilmesinin sağlanması Fonlama maliyetlerini azaltmak Verimliliği arttırmak Kredibiliteyi arttırmak Firma içi iletişimi geliştirmek NAKİT AKIMI RİSK YÖNETİMİ Nakit likide olma özelliği nedeni ile işletme içerisindeki risk alanlarından belki de en önemlilerindendir. Nakdin taşıdığı riskleri iki temel başlık altında toplamak mümkündür; Yolsuzluk riski Hata riski Yolsuzluk risklerini etkin bir kontrol sistemi geliştirerek belli oranlarda aşağı çekmek mümkündür. Ancak nakdin yanlış kullanımlara karşı kontrol altında tutulması son derece zordur. Bu konuda yönetimlere en büyük destek nakit akımı yönetimi sisteminden sağlanmaktadır. Yönetim ancak bu sayede tüm nakit hareketlerini kontrol altına alabilmekte ve normalden olan sapmalar kısa bir sürede tespit edilebilmektedir. Bu nedenle nakit akımı ile ilgili olarak yapılacak tahminler mümkün olduğu oranda sağlıklı temellere dayandırılmalıdır. Özellikle gelişmekte olan işlerde nakit akım tahmininin etkinliği başarı veya başarısızlığı belirleyen önemli unsurlardan biridir. Oturmuş faaliyetlerde ise gelişim veya durgun açısından nakit akımı tahmin sisteminin etkinliği belirleyici bir rol oynamaktadır. Nakit akımı tahminleri ile nakdin işletmeye doğru ve işletme dışına nasıl bir hareket göstereceği takip edilebilmektedir. Böylelikle de belirli bir zaman aralığı için nakit bütçeleri oluşturulabilmektedir. Bu sayede beklenmedik nakit ihtiyaçlarının ortaya çıkma olasılıkları minimum seviyeye çekilerek borçlanma maliyetlerinin kabul edilebilir seviyelerde tutulması sağlanabilmektedir. Karlı işletmeler için dahi nakit eksikliği işletme için bazı zamanlar öldürücü nitelikte olabilmektedir. Kar edilmediği taktirde dahi karşı karşıya kalınacak olumsuzluklar nakit eksikliği ile karşı karşıya kalmak kadar hayati önem taşımamaktadır. Amortismanlar gibi nakit çıkışı gerektirmeyen giderler pozitif nakit akımına sahip olunsa dahi karlılığı olumsuz etkilerken, alacakların tahsilinde yaşanan zorluklar gibi nedenlerle de karlılık yüksek iken negatif nakit akımı ortaya çıkarabilmektedir. Bu nedenle nakit akım yönetimine gereken önem verilerek, nakit akım tabloları düzenli olarak hazırlanmalı ve yönetim tarafından düzenli bir şekilde incelenmelidir. Nakit yönetimi tahmin sisteminde başarıya ulaşabilmek için nakit girişi gerektiren tüm gelir kalemleri sağlıklı bir şekilde tanımlanmalı ve sınıflandırılmalıdır. Ayrıca nakit çıkışı gerektiren sabit ve değişken gider kalemlerinin belirlenmesi de gerekmektedir. Planların mümkün olduğu kadar değişen şartlara uyum sağlanmasına imkan verecek şekilde esnek olması sağlanmalıdır. Kesinlikle beklenmedik nakit çıkış ve girişleri için güvenlik payları bırakılmalıdır. Nakit akımı ile ilgili geçmiş tecrübelerden ve gelecek ile ilgili beklentilerden yola çıkarak sağlıklı ve tutarlı tahminler geliştirilmelidir. Mutlaka en kötü ve en iyi senaryolara göre "B" planları hazırlanmalıdır. Nakit tahminleri uygulamalarının geliştirilmesinde karşılaşılan zorluklar ise şunlardır: Bir tahmin sürecinin geliştirilememesi ve/veya mevcut sistemlerin uygulanmalarına yeterince önem verilmemesi İzole edilmiş, durgun tahminler. Genellikle finans bölümleri bu konuda etkili olmaktadır. Bu nedenle genellikle diğerlerinin görüşlerine yeterince önem verilmemektedir. Tahmin teknik ve araçlarının gelişmemesi. İşletmede yaşanan önemli büyümeler, yapıda meydana gelen değişiklikler ve yeni iş alanlarının eklenmesi gibi değişiklikler sonrasında tahmin tekniklerinde gerekli düzenlemelerin zamanında hayata geçirilmemesi. Tahmin sistemlerinin aşırı karmaşık olması. Tahmin Yöntem ve Teknikleri Tahmin yöntem ve tekniklerinin seçilmesi ve uygulanması unutulmaması gereken en önemli nokta sadece tek bir "En İyi" yolun bulunmadığıdır. Yapılacak tahminlerden maksimum faydanın alınabilmesi için işletmenin, içerisinde bulunulan iş kolunun ve genel ülke şartlarının bir şekilde anlaşılması gerekmektedir. Özellikle temel amaçlardan bir tanesinin de nakit çıkışlarını disiplin altına almak olduğu unutulmamalıdır. Temel Tahmin Yöntem ve Teknikleri ise şunlardır; Kısa Dönem Tahmin Teknikleri (haftalık, aylık) Uzun Dönem Tahmin Teknikleri (yıllık) Uzun Dönem Tahmin Teknikleri (stratejik) Kısa Dönem Tahmin Teknikleri İşletmelerin günlük, haftalık ve en fazla aylık nakit giriş ve çıkışlarını izlediği tahminlerdir. İşletmelere kısa zamanlı yatırım ve borçlanma konularında kolaylıklar sağlamaktadır. Tahsilatlar ve Ödemeler Yöntemi: Hazine birimi nakit girişleri ve çıkışları için ayrı planlar hazırlamaktadır. Nakit girişleri müşterilerden gerçekleştirilecek tahsilatlara ilişkin tahminleri (nakit tahsilatı ve/ veya alacaklardan tahsilat) ve kar payı tahsilatları ve faiz gelirleri gibi diğer tahsilatları kapsar. Demirbaş ve varlık satışlarından beklenen nakit tutarları da bu plan içerisinde yer almaktadır. Ödemeler tahminlerinde ise alımlar ve ücretler, vergiler, borç ödemeleri, kira ve kar payı ödemeleri gibi diğer nakit çıkışları yer almaktadır. Tahminleri gerçekleştirenler ise bu ayrı planları birleştirerek pozitif veya negatif durumu belirlemekte ve buna bağlı olarak da borçlanma ve yatırım ihtiyaçlarını tespit etmektedirler. Dağıtım Yöntemi: İşletmenin yapısına uygun olarak çeşitli kriterlere göre belirlenmiş olan zaman dilimleri için belirlenen nakit akım tahminlerinin günlük temele yayılması esasına dayanmaktadır. Uzun Dönem Tahmin Teknikleri Uzun dönem tahmin teknikleri yıllık nakit akımlarının hazırlanmasına yardımcı olmaktadır. Yıllık bütçeleme faaliyetlerinin önemli destekleyicisi olmakla birlikte aylık periyotlarla gözden geçirilmeli ve güncelleştirilmelidirler. Uzun dönem tahmin tekniklerinin en önemlileri "Satışların Yüzdesi veya Proforma Yöntemi" ve "Düzeltilmiş Net Gelir Yöntemi"dir. Satışların Yüzdesi veya Proforma Yöntemi: Finansal tablo tahminleri gelecekteki beklenen satış rakamlarına ve geçmişte satışların diğer bilanço kalemleri ile olan ilişkileri temel alınarak belirlenmektedir. Çalışma sermayesi kalemlerinin hemen hemen çoğu satışlar ile belli oranlar dahilinde ilişkilidir. Bu yöntemde tahmin yapanlar proforma bilançoları oluşturmakta ve eğer toplam varlıklar borç ve öz sermaye toplamından fazla ise nakit fazlası aksi taktirde ise nakit ihtiyacı olacağı belirlenmektedir. Söz konusu yöntemin en önemli eksikliği satışlar tutarına son derece bağlı olmasıdır. Düzeltilmiş Net Gelir Yöntemi: Planlanan nakit kaynakları ve nakdin kullanımı finansal tablolar yardımı ile hesaplanmaktadır. Net nakit akımının hesaplanabilmesi için nakit çıkışı gerektirmeyen giderler ve bilanço hesaplarındaki değişiklikler net gelir tahminine eklenmektedir. Nakit kaynakları faaliyetlerden sağlanan nakit, varlıkların elden çıkartılmasından elde edilen nakit ve borçlarda meydana gelecek artışlardır. Nakit kullanımları ise yeni varlıkların alınması, borç geri ödemeleri, sermaye harcamaları ve kar payı ödemeleridir. Nakit kullanımlarından nakit kaynakları düşürüldüğünde elde edilen net nakit akımıdır. Stratejik Tahmin Yararları: Ne zaman pozitif nakit akımına ulaşılabileceği İşe yeni başlanıyorsa, yatırım harcamalarının ne zaman geri elde edileceği Kar payı ve borç geri ödeme yeterliliğinin belirlenmesi Gelişim trendleri ve nakit akımına olabilecek potansiyel etkileri Yeni yatırım kararlarının alınabilmesi (ne zaman ve ne kadar) Sonuç Bugün her türlü işletme için nakit yönetiminin ne derece önemli olduğu tartışılmaz bir gerçektir. Satış yapıp büyümek kadar, sahip olunan nakdin sağlıklı bir şekilde yönetilmesi de işletmenin temel görevleri arasında değerlendirilmelidir. İşletmeler nakit yönetimleri ile ilgili olarak ne kadar uzak ve geniş bir görüş açısına sahip olurlarsa, o kadar sağlıklı ve etkin bir nakit akımı elde edilmesi mümkün olabilecektir. Unutulmaması gereken, nakit yönetimi günlük bir faaliyet değil uzun dönemli düşünülmesi gereken stratejik bir olgudur. Sadece kar etmek büyümek hatta hayatta kalabilmek için yeterli değildir. Elde edilen karla birlikte, bunu destekleyecek etkin bir nakit akımı yönetimine ihtiyaç bulunmaktadır. Bu, işletme genelinde etkin bir risk yönetimi sisteminin kurulması ve uygulanması için de son derece önemli bir basamaktır. DR. TAMER SAKA: "A GENERAL LOOK AT CASH FLOW" One of the most important everyday problems facing businesses big or small is the continuos, effective and healthy management of cash flow.. Cash means useable monetary amounts present at the bank and/or in our safe.. Cash flow is the monitoring of the amounts of cash coming in or going out.. A positive cash flow is the superiority of the amount of cash expected to come in to that of the cash expected to go out.. A negative cash flow is the opposite.. It would be useful to examine cash flow tables in 3 parts: Operational (interior) Non-operational (interior) Financial (exterior) The advantages provided by the presence of a Cash Flow Management are the following: prevents faulty financing decisions enables to choose more profitable investment instruments reduces funding costs increases productivity increases credibility develops interior communication Cash carries two groups of risks: corruption mistakes The difficulties encountered in the development of cash estimation applications are the following: impossible to develop an estimation procedure isolated, stagnant estimates lack of development in estimation techniques complexity of estimation techniques There is no "best way" of choosing and applying methods and techniques of estimation. Methods and techniques of estimation are: short-term estimation techniques (weekly, monthly) long-term estimation techniques (yearly) long-term estimation techniques (strategic) In our day, there is no doubt about the importance of cash flow management.The healthy management of cash is among the basic duties of any business administration - as important as sales and growth.