Akıl NOKTASI Prof. Dr. Bengi SEMERCİ Bengi Semerci Enstitüsü

Stres ve Başa Çıkma Yolları

STRES NEDİR? • Bir gerginlik hali ya da tehdit oluşturan ve değişime ya da uyum gerektiren herhangi bir çevresel istek ya da beklenti • Bir eylemin ya da durumun kişiler üzerinde yarattığı fiziksel veya psikolojik zorlamaya verilen tepki • İnsanı normal faliyetlerinden sapmaya zorlayan durum Bu tanımlar arttırılabilir. Ama strese maruz kalanların yaptıkları tanım kısaca, Dışarıdan gelen bir uyarana karşı verdiğimiz tepkidir. Bu tepki savunmaya ya da uyuma yönelik olabilir. STRES YARATAN NEDENLER Stres yaratan çok sayıda faktör bulunmaktadır. Çünkü insanın fizyolojik ve psikolojik dengesini etkileyen her unsur bir stres kaynağı olarak görülebilir. Bu doğrultuda, bireyin iş çevresi ve iş dışı çevresi birbirini etkileyerek stres oluşumuna neden olur. Bir diğer ifade ile stres yaratan faktörler, genel çevre unsurlarından ve çalışma hayatının niteliğinden kaynaklanmaktadır (Bingöl,Naktiyok,2001) • Stres yaratan olaylar sadece yaşandığında değil, olması beklendiğinde dahi stres yaratabilirler. • Sanılanın aksine sadece kötü olaylar değil, başımıza gelen iyi şeyler de strese neden olabilirler. Çünkü bu tür olumlu olaylar, değişim ve uyum gerektirirler. • Stres yaratan nedenlerden en önemlisi değişikliklerdir. Çünkü çoğu insan, yaşamında düzen, süreklilik ve yordanabilirlik olmasını ister.Bu nedenle yaşamda değişikliğe yol açacak iyi ve kötü şeyler strese yol açarlar. Strese iyi şeylerde neden olabilir. Çünkü olumlu olaylar da “bireyin uyumunu ya da değişmesini” gerektirmektedir. Örnek: Düğün. Heyecan verici bir olay ama düzenlemeler stres yaratır.Ayrıca ailesi, arkadaşları hatta evlendiği kişi ile ilişkilerde değişikliğe neden olur. Terfi: memnunluk verici ama yeni ilişkiler, yeni giyim biçimi, değişik çalışma saat ve koşulları stres kaynağıdır. Yani strese en çok neden olan şeylerin başında “Değişme” gelir.Bu nedenle,yaşam değişiklikleri stres nedenleri arasında öndedir.Yapılan çalışmalar stres yaratan değişim olaylarını en ağırdan başlayarak şöyle sıralar: Eşlerden birinin ölümü, boşanma, yaralanma ve hastalanma, evlenme,işten çıkarılma ve emeklilik. Bu değişikliklerin yarattığı stres olayın istenip, istenmemesiyle pek ilişkili değildir. Değişimlerin büyük değişimler olması gerekmez. Gündelik sıkıntıların tetiklediği stresler de etki açısından önemlidir. Baskı: Kişisel mükemmelik standartına ulaşmak için kendimizi zorladığımızda ortaya çıkan içsel baskı, yapıcı ya da yıkıcı olabilir. Eğer yapmak istediğimiz işi başarırsak keyif duyarız. Ama hedeflediğimiz yere ulaşamadıysak kendimize güvenimizi sarsar. Dışardaki insanların istekleri bu baskıyı arttırabilir. Yaşam boyu hem kendi, hem de ailemizin ve çevremizin beklentilerini yerine getirme baskısı duruma göre stres yaratır. Engellenme: Engellenme de strese katkıda bulunur. Çünkü kişinin amacına ulaşmasına engel bir durum oluşunca stres meydana çıkar.Amacınızın karşısına bir engel çıktığında ya hemen yeni bir amaç belirlenir, ya da amaçlarının önündeki engelleri kaldırmaya çalışırlar. Saptanan en önemli engellenme kaynakları şunlardır: 1-Gecikme 2-Kaynak yetersizliği 3-Kayıplar 4-Başarısızlıklar 5-Ayrımcılıklar Çatışma: Aynı anda iki ya da daha fazla uyuşmayan istek, fırsat, gereksinim ya da amaçla karşılaşıldığında çatışma ortaya çıkar. Çatışmaları hiçbir zaman tam çözemeyiz. Bir miktar engellenme yaşamamız kaçınılmazdır.Bu durum çatışmanın doğurduğu stresi artırır. Üç çeşit çatışma vardır: 1-Birbiriyle uyuşmayan iki amaca aynı anda çekim duyulması nedeniyle olan yaklaşma-yaklaşma çatışması 2-İstenmeyen iki seçenekten aynı anda kaçılmak istenmesi ve kaçılamaması sounucu oluşan kaçınma-kaçınma çatışması 3-Aynı amaçta hem çekici hem de itici özelliklerin olması nedeniyle hem yaklaşma, hem de uzaklaşma eğiliminden doğan yaklaşma-kaçınma çatışması Kişinin kendi kendine yarattığı stres: Tüm bunlar dışardan kaynaklanan streslerdir. Ancak bazen insanlar çevrelerindeki stresli olaylardan bağımsız olarak, kendileri için sorun yaratabilirler.Özellikle istenildiği kadar, ya da başkalarının taktirini, sevgisini kazanacak kadar başarılı olunamadığı düşüncesi insanların kendi içlerinde yarattıkları en önemli stres kaynağıdır. Stres ve bireysel farklılıklar: Bazı insanlar büyük yaşam stresleri ile kolaylıkla başa çıkarken, diğer insanlar en ufak çaptaki sorunlarla bile baş etmede zorlanabilirler. Bu farklı tepkileri oluşturan, stres yaratabilecek türde olayları algılama ve onlara tepki göstermedeki bireysel ayrılıklardır. Yaşayacağımız stres oranı, içinde bulunduğumuz durumu kısmen nasıl yorumlayacağımıza bağlıdır.Deneyimli bir inşaat işcisi için yüksek bir iskelenin üzerinde olmak sorun olmazken, aşağıdan görenler bu duruma kaygılanabilir. İşinden atılan bir kişi, düşman hattında yakalanarak esir düşen biri ile aynı oranda tehdit hissedebilir. Belirli bir durumun stres yaratıp yaratmayacağını belirleyen bir çok etken vardır. Kendine güvenen, yaşam olaylarıyla başa çıkabilecek nitelikte olan bir kişi, belirli bir durumu kendinden emin olmayan birine oranla daha az stresli bulabilir. Geçmişte iş değişiklikleriyle daha iyi başetmiş biri, yeni bir değişikliği, daha önceki iş değişiklerine uyum yapmada büyük güçlük çekenlere kıyasla daha rahat ve sakindir. Bazı kişiler strese daha dayanıklıdır. Psikolojik dayanıklılığı olan bu kişiler, yaşamlarını kontrol altında tuttuklarını daha çok hissetmekte, işlerine, kendi değerlerine çok bağlı kalmakta ve çevreden gelen zorlayıcı istek ve beklentileri sinerek değil de meydan okuyarak karşılamaktadırlar. KOBASSA araştırmalar sonrasında, insanların strese gösterdikleri tepkilerin kısmen olaylar üzerinde bir miktar kontrolleri olduğuna inanıp inanmamalarına ya da kendilerini çaresiz hissedip hissetmediklerine bağlı olduğunu söylemektedir. Stres altında gösterilen davranışlar, aynı zamanda bireysel ayrılıkları da yansıtır. Örneğin,doğal afetlerde bazı insanlar kendilerini korumak için hemen harekete geçerler. Diğer insanların ise elleri ayakları dolaşır, adeta hiç birşey yapamazlar. Başkaları ise sarsılırlar ama çabuk toparlanırlar ve gerekli davranışta bulunurlar. Kimileri tehlikenin varlığını inkar eder. Tüm bunlar insanların stres altında olduklarında gösterdikleri davranışları ve stresle baş etme başarılarını etkiler. STRES BELİRTİLERİ FİZYOLOJİK , YÜKSEK KAN BASINCI, YORGUNLUK, MİDE ÜLSERLERİ, SİNDİRİM PROBLEMLERİ, KİLO KAYBI VE ARTIŞI, BAŞ AĞRILARI, ÇARPINTI, HİPERTANSİYON KALP DAMAR HASTALIKLARI, ŞEKER HASTALIĞI, KANSER, SOĞUK YA DA SICAK BASMASI, ELLERDE TİTREME, NEFES DARLIĞI GÜRÜLTÜYE, SESE KARŞI AŞIRI DUYARLILIK, UYKUSUZLUK, AŞIRI YA DA DÜZENSİZ UYKU, MİDE KRAMPLARI, BİTKİNLİK, BOYUNDA, ENSEDE, BELDE, SIRTTA AĞRI, GERGİNLİK,KASILMA VE EKLEM AĞRILARI DUYGUSAL, ARTAN GERİLİM, ANKSİYETE/ KAYGI, DEPRESYON, SİNİRLİLİK, BOŞLUK HİSSİ, KARAMSARLIK DAVRANIŞSAL, AŞIRI YEME YA DA YEMEME, ALKOL VE İLAÇ KÖTÜYE KULLANIMI, KİŞİLER ARASI ZORLUKLAR, UYKUYA DALMADA GÜÇLÜK, AGRESİF YA DA PASİF DAVRANIŞ, İŞYERİ ÇATIŞMASI, İŞİ ASMA, İSTEKSİZ TAVIRLAR SERGİLEME ZİHİNSEL, UNUTKANLIK, KONSANTRASYONDA AZALMA, KARARSIZLIK, ORGANİZE OLAMAMAK, ZİHİN KARIŞIKLIĞI, İLGİ AZALMASI, MATEMATİK HATALARIN ARTMASI, ZİHİNSEL DURGUNLUK, SOSYAL HAYATIN YOKSUNLAŞMASI, OLUMSUZLUKLAR ÜZERİNE ODAKLANMAK, AZALMIŞ AKLİ PERFORMANS, KAZAYA MEYİLLİ OLMAK, KİŞİLERARASI İLİŞKİLERDE ÇATIŞMALAR, ZAYIFLAMIŞ YARGILAMA, ETKİSİZ YÖNETİCİLİK VE LİDERLİK, AZALMIŞ YARATICILIK VE YENİLİK, YAVAŞ VE ZAYIF KARAR VERME. Stresle Başa Çıkabilmek İçin Neler Yapılabilir? Kaynağı ne olursa olsun, ters uyumu gerektirir.Doğrudan ve savunucu başa çıkma şeklinde iki tür uyum vardır. Doğrudan başa çıkma, rahatsız edici bir durumu değiştirmek için yapılan davranışları anlatır. Savunucu başa çıkma ise, insanların kendilerini, gerçekten tehdit edilmediklerine ya da elde e